Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr V/23/15
Rady Gminy Mielnik
z dnia 18 marca 2015 r.
PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE MIELNIK NA LATA 2015-2020
Choroby nowotworowe w Polsce są jedną z głównych z przyczyn zgonów, pomimo stałego postępu, zarówno w diagnostyce chorób nowotworowych, jak i w dostępie do nowoczesnych leków. Jednym z nowotworów, który zbiera wstrząsające żniwo w naszym kraju jest rak szyjki macicy. Nie jest on dziedziczny ani uwarunkowany genetycznie. Rozpoznanym czynnikiem wywołującym raka szyjki macicy są onkogenne wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV – Human Papilloma Virus). Spośród ponad 100 typów HPV chorobotwórczych dla człowieka, wyselekcjonowano odmiany niosące ze sobą największe ryzyko wywołania zmian nowotworowych, takie jak:
a) typy wysoce onkogenne (16,18 oraz 45,31,33,52,58,35,59,56,39,51,73,68 i 66),
b) typy o małym ryzyku onkogennym (6 i 11, które są główną przyczyną brodawek narządów płciowych).
Trzy najczęstsze typy HPV 16,18 i 45 związane są z ponad 70% przypadków raka płaskonabłonkowego szyjki macicy i aż 90% przypadków raka gruczołowego. Infekcje HPV odpowiedzialne są również za część nowotworów pochwy, sromu, odbytu u kobiet oraz raka jamy ustnej, gardła, odbytu i prącia u mężczyzn.
Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet na świecie, powoduje co roku 500 tys. nowych zachorowań i ok. 250 tys. zgonów. Polska zajmuje aktualnie jedno z czołowych miejsc wśród krajów Unii Europejskiej pod względem nowych zachorowań na raka szyjki macicy. Codziennie zabija on 5 Polek, tj. ponad 2 razy więcej niż średnio w Europie.
Do zakażenia HPV dochodzi drogą kontaktów seksualnych, zazwyczaj już w początkowym okresie po rozpoczęciu aktywności seksualnej u młodych kobiet, przez kontakt genitalno-genitalny, oralno-genitalny lub przez zakażone ręce w trakcie styczności z narządami płciowymi. Możliwe jest również przeniesienie zakażenia na noworodka w czasie porodu lub poprzez pielęgnację dziecka przez osobę zakażoną. Mimo, że szczyt wykrywalności zakażeń przypada na wiek 18-25 lat, to największa zapadalność na raka szyjki macicy przypada na kobiety w wieku 35-55 lat. Aż 50-80% wszystkich aktywnych seksualnie kobiet ulega zakażeniu HPV przynajmniej raz życiu. Zdecydowana większość zakażeń HPV ustępuje jednak samoistnie w wyniku prawidłowej odpowiedzi immunologicznej w okresie od kilku miesięcy do dwóch lat, nie wywołując żadnych objawów długotrwałych następstw.
Utrzymywanie się zakażeń HPV dłużej niż 24 miesiące jest związane z wirusem o wysokim potencjale onkogennym. Liczba nowych zakażeń maleje wraz z wiekiem, ale ryzyko przejścia zakażenia w formę przetrwałą wzrasta wraz z wiekiem osoby zakażonej. Choroba przebiega podstępnie, nie powodując w pierwszym okresie niepokojących objawów. Jej rozpoznanie jest możliwe poprzez skrining cytologiczny. Od chwili zakażenia do rozwoju raka inwazyjnego mija 5-10 lat. Teoretycznie to wystarczająco dużo czasu, aby wykryć chorobę w stadium, w którym jest w pełni uleczalna, jednak w Polsce zbyt rzadko dochodzi do wykrywania zmian na tym etapie choroby. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zakażeń HPV są ryzykowne zachowania seksualne, w tym wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego, duża liczba partnerów, niski poziom higieny intymnej, a także czynniki dodatkowe takie jak: długotrwała antykoncepcja hormonalna, palenie tytoniu oraz duża liczba przebytych porodów.
Rak szyjki macicy, jako jeden z niewielu nowotworów może być skutecznie eliminowany dzięki istniejącym metodom profilaktyki. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje jednoznacznie rolę zarówno cytologii, jak i szczepień przeciwko HPV w narodowych strategiach profilaktyki raka szyjki macicy. Chociaż badania cytologiczne wciąż są traktowane jako podstawowa metoda profilaktyki, to właśnie edukacja i szczepienia, a więc profilaktyka pierwotna są uważane za najważniejszy element skutecznej profilaktyki raka szyjki macicy i innych chorób związanych z zakażeniem HPV. Dane statystyczne dotyczące zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy w Polsce oraz w województwie podlaskim przedstawiają tabele 1,2 i wykres .
Tabela 1. Zachorowalność na raka szyjki macicy w Polsce w latach 1980 - 2010
| |||
Źródło: www.onkologia.org.pl
Tabela 2. Umieralność na raka szyjki macicy w Polsce w latach 1965-2010
| |||
Źródło: www.onkologia.org.pl
Wykres 1. Liczba zachorowań i zgonów w podziale na powiaty dla kobiet od 1999 do 2011 roku, dla rozp. C53 – województwo podlaskie
Źródło: opracowanie własne na postawie danych www.epid.coi.waw.pl
3. Populacja dziewcząt objętych programem w Gminie Mielnik
Program skierowany jest dla grupy społecznej – dziewczynek w wieku 13 lat, zameldowanych na terenie gminy Mielnik.
W latach 2015-2020 zakwalifikowanych do programu szczepień zostało 65 dziewcząt:
|
|
Program zakłada zaszczepienie pięciu roczników dziewczynek, rozpoczynając od rocznika 2002, tak aby szczepienia stanowiły kontynuację poprzedniego programu podjętego Uchwałą nr XXII/106/2009 z dnia 24 kwietnia 2009 r. Rady Gminy Mielnik, na podstawie której wprowadzono w życie program szczepień przeciw wirusowi HPV. Realizacja programu rozpoczęła się w 2009 roku i trwała do 2014 roku. W tym okresie zaszczepiono 87 dziewczynek urodzonych w latach 1993-2000. W tym okresie w dwóch przypadkach rodzice nie wyrazili zgody na szczepienie dziecka.
Szczepienia przeciwko wirusowi HPV znajdują się w wykazie szczepień zalecanych, niefinansowanych ze środków znajdujących się w budżecie Ministerstwa Zdrowia.
5. Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu
Rak szyjki macicy nie daje charakterystycznych objawów w pierwszej fazie choroby. Objawy występują dopiero w stadium zaawansowanym choroby. Leczenie jest wówczas trudne i mniej skuteczne. Ponadto jest źródłem cierpień związanych z zabiegiem chirurgicznym, radioterapią i chemioterapią. Inwazyjne leczenie pozostawia trwały, okaleczający ślad w ciele kobiety. Późno rozpoczęte leczenie jest przyczyną przedwczesnych zgonów kobiet. Z tego powodu konieczne jest intensyfikowanie działań profilaktycznych ograniczających występowanie i skutki tej choroby.
Niekorzystne wskaźniki epidemiologiczne oraz niska zgłaszalność na badania cytologiczne wymagają wprowadzenia działań edukacyjnych oraz profilaktyki pierwotnej, jaką są szczepienia ochronne przeciwko wirusowi HPV. Działania takie przyczynią się do zmniejszenia liczby zachorowań na raka szyjki macicy wśród szczepionych dziewcząt, a prowadzona edukacja będzie miała wpływ na wzrost świadomości dotyczącej czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi raka szyjki macicy i odpowiedzialności młodych ludzi i ich rodziców za własne zdrowie i życie. Szczepienie przeciwko wirusowi HPV nie znajduje się obowiązkowym Programie Szczepień Ochronnych, a zalecenia ekspertów rekomendują szczepienia przeciwko wirusowi HPV młodych dziewcząt jako skuteczne przeciwdziałanie zmianom nowotworowym szyjki macicy. Obok szczepień konieczne jest wykonywanie przesiewowych badań cytologicznych.
Za wdrożeniem programu szczepień przeciwko wirusowi HPV przemawia wiele argumentów.
Wszelkie zalecenia kliniczne rekomendują szczepienie młodych dziewcząt przed osiągnięciem wieku inicjacji seksualnej, jako wariant najbardziej optymalny. Działanie to ma skutecznie zapobiegać zarówno zmianom przednowotworowym, jak i nowotworowym szyjki macicy. Ponadto, w programie została przewidziana edukacja zdrowotna, która jest nieodzownym elementem działań profilaktycznych. Program szczepień przeciwko wirusowi HPV wpisuje się doskonale w „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych”.
Po zrealizowaniu poprzedniego programu szczepień przeciw wirusowi HPV w Gminie Mielnik, zaobserwowano ogromne zainteresowanie tym tematem wśród rodziców dziewcząt. Ceny szczepionek w prywatnych gabinetach lekarskich są stosunkowo wysokie, siłą rzeczy więc, niedostępne dla wielu rodzin. Dzięki sfinansowaniu szczepionek ze środków budżetu jednostki samorządu terytorialnego możliwe będzie zaszczepienie całej populacji wybranych roczników dziewcząt, tj. 2001-2006.
Zmniejszenie liczby zachorowań i umieralności na raka szyjki macicy u kobiet poprzez wykonanie szczepień ochronnych przeciwko wirusowi HPV oraz zmiana świadomości i zmiana zachowań zdrowotnych w grupie objętej kampanią edukacyjną.
III. Cele szczegółowe programu
1. Zwiększenie poziomu wiedzy młodzieży gimnazjalnej na temat profilaktyki raka szyjki macicy oraz roli wirusa HPV w jego powstawaniu.
2. Podniesienie świadomości zdrowotnej młodzieży gimnazjalnej oraz ich rodziców o czynnikach zwiększających ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.
3. Podniesienie poziomu świadomości społecznej, związanej z systematycznym wykonywaniem badań profilaktycznych w kierunku wczesnego wykrywania chorób nowotworowych.
1. Zaszczepienie sześciu roczników dziewcząt.
2. Podniesienie poziomu świadomości zdrowotnej wśród młodzieży gimnazjalnej oraz ich rodziców na temat ryzykownych zachowań oraz chorób przenoszonych drogą płciową.
3. Ograniczenie roli czynników nasilających podatność na chorobę – profilaktyka pierwotna.
4. Zwiększenie poziomu wiedzy społecznej na temat skutecznej profilaktyki oraz korzyści związanych z wczesnym wykrywaniem chorób nowotworowych.
V. Adresaci programu, tryb zapraszania i przystąpienia do programu
Docelowa grupa społeczna objęta programem szczepień – 65 dziewcząt z roczników: 2001-2006, zameldowanych na terenie gminy Mielnik wg danych Urzędu Stanu Cywilnego w Mielniku - oferta zostanie skierowana do rodziców całej populacji dziewcząt przewidzianych do objęcia programem szczepień. Przystąpienie do programu nastąpi na podstawie pisemnej zgody rodzica na uczestnictwo z programie szczepień (wzór w załączniku nr 1 do programu).
Działaniami edukacyjnymi objęta zostanie młodzież w wieku gimnazjalnym (sukcesywnie poszczególne roczniki zgodnie z kwalifikacją dziewcząt do programu szczepień) – zarówno chłopcy jak i dziewczęta – oraz ich rodzice.
1. Etapy, części składowe programu
Program zakłada dwa zasadnicze etapy działań: akcję edukacyjną oraz szczepienia określonej populacji dziewcząt.
Pierwszym działaniem będzie przeprowadzenie kampanii informacyjnej wśród rodziców dziewcząt kwalifikujących się do objęcia programem szczepień oraz objęcie działaniami edukacyjnymi uczniów poszczególnych klas Publicznego Gimnazjum w Mielniku oraz ich rodziców (w każdym roku realizacji programu działania edukacyjne skierowane będą do uczniów w 13 roku życia i ich rodziców). O spotkaniu zostaną poinformowani również rodzice dzieci zameldowanych na terenie gminy Mielnik, ale uczęszczających do szkół poza terenem gminy. Szacunkowa, łączna liczba osób objętych działaniami edukacyjnymi w trakcie 6-cioletniej realizacji projektu wynosi ok. 248 osób (dziecko + rodzic).
2. Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników
Programem szczepień zostaną objęte dziewczęta z roczników 2001-2006 (cała populacja) zameldowane w gminie, tak aby szczepienia stanowiły kontynuację poprzedniego programu. Kwalifikacja do zabiegu szczepień nastąpi na podstawie pisemnej zgody rodziców, przy braku przeciwwskazań lekarskich do podania szczepionki przeciwko wirusowi HPV oraz po fizykalnym badaniu potencjalnego uczestnika szczepienia.
W każdym kolejnym roku kalendarzowym objętym programem dopuszcza się dla poszczególnych roczników zmniejszenie lub zwiększenie liczby dziewcząt, zgodnie z aktualnym stanem zameldowania.
Do akcji edukacyjnej zakwalifikowani zostaną młodzież z terenu gminy Mielnik, będąca w poszczególnych latach realizacji programu w 13 roku życia oraz ich rodzice. Spotkania w ramach akcji edukacyjnej rozpoczną się i zakończą wypełnieniem ankiety monitorującej stan wiedzy nt. świadomości zdrowotnej młodzieży gimnazjalnej oraz ich rodziców o czynnikach zwiększających ryzyko zachorowania po zakażeniu wirusami HPV u dziewcząt i chłopców (przed/po przeprowadzeniu spotkań, wzór ankiety zostanie opracowany przez wyłonionego realizatora programu w uzgodnieniu z Wójtem Gminy Mielnik).
3. Zasady udzielania świadczeń
Realizator programu zostanie wyłoniony w drodze konkursu ofert. Realizator zobowiązany będzie spełnić warunki wykonywania szczepień ochronnych, w tym:
1) Szczepienia będą przeprowadzone przez personel medyczny – pielęgniarki posiadające ukończony kurs w zakresie wykonywania szczepień ochronnych pod nadzorem lekarskim.
2) Szczepienia będą realizowane w pomieszczeniach, które pod względem technicznym i sanitarnym spełniają wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012 r., poz. 739).
Realizator będzie zobowiązany do prowadzenia dokumentacji z realizacji programu. Każdy zakończony etap szczepień zostanie podsumowany przez realizatora pisemną informacją o przebiegu szczepień oraz liczbie zaszczepionych dziewcząt. Na zakończenie realizacji programu Rodzic/rodzice/opiekunowie dziewcząt wypełnią ankietę badania satysfakcji ze sposobu realizacji programu i jakości udzielonych świadczeń (wzór w załączniku nr 2 do programu).
Wyłoniony realizator programu zobowiązany będzie również do przeprowadzenia akcji edukacyjnej, opisanej w pkt. 1 w zakresie, terminie i w sposób uzgodniony z Wójtem Gminy Mielnik.
4. Sposób powiązania działań ze świadczeniami finansowanymi z NFZ
W Polsce szczepienia przeciwko wirusowi HPV zostały wpisane do Programu Szczepień Ochronnych, jako szczepienia zalecane – niefinansowane przez Ministra Zdrowia.
5. Sposób zakończenia udziału w programie
Udział w programie szczepień może być zakończony w dowolnym momencie po pisemnej rezygnacji rodzica/rodziców/opiekunów dziewcząt objętych programem szczepień. W przypadku rezygnacji z udziału w programie w trakcie jego realizacji, rodzic/rodzice/opiekunowie zostaną poinformowani o możliwych skutkach przedwczesnego zakończenia szczepień/edukacji.
Po zakończeniu realizacji programu w danym roku kalendarzowym realizator złoży Wójtowi Gminy Mielnik pisemną, szczegółową informację zawierającą dane statystyczne oraz wnioski i opinie na temat przeprowadzonych działań.
6. Skuteczność i bezpieczeństwo planowanych działań
Skuteczność zaplanowanych działań zależeć będzie od stworzenia optymalnych warunków organizacyjnych, sprawnego przeprowadzenia akcji informacyjno-edukacyjnej, wyboru odpowiedniego realizatora oraz właściwego zabezpieczenia źródeł finansowania programu.
Zalecenia kliniczne rekomendują szczepienia młodych dziewcząt przeciw wirusowi HPV, jako przeciwdziałanie zmianom przednowotworowym i nowotworowym szyjki macicy.
Szczepionki przeciw wirusowi HPV są przeznaczone do stosowania u dziewcząt i młodych kobiet w profilaktyce zmian przednowotworowych szyjki macicy oraz raka szyjki macicy.
Badania prowadzone od kilku lat wskazują na ograniczenie liczby zakażeń wirusem HPV po zastosowaniu szczepionki. Na terenie państw należących do Unii Europejskiej dopuszczone są do obrotu dwa rodzaje szczepionki: dwuwalentna (przeciwko zakażeniom wirusem HPV – typ 16 i 18) oraz czterowalentna (przeciwko zakażeniom wirusem HPV – typ 6, 11, 16 i 18).
Badania kliniczne wykazują wysoką skuteczność obu typów szczepionki w zapobieganiu zmianom przedrakowym w populacji kobiet nie zakażonych wirusem HPV. Dowiedziono, że zastosowanie szczepionek w populacji 12-letnich dziewcząt mogłoby zredukować zachorowalność na zakażenie HPV o ok. 13%, CIN-1 o 21-24% i CIN2/3 o 43-58%.
Skuteczność szczepionki u kobiet seronegatywnych w wieku 15-26 lat, w zakresie zapobiegania zakażeniom HPV wynosi 100% w ciągu 5 lat obserwacji. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne szacuje, że szczepienia nastolatek i młodych kobiet w Polsce spowodują zmniejszenie ogólnej liczby zachorowań na raka szyjki macicy od 76% do 96% w ciągu 15-20 lat od rozpoczęcia szczepień. Zaplanowane w ramach programu szczepienia są zalecane przez Światową Organizację Zdrowia i rekomendowane jako bezpieczne.
7. Kompetencje i warunki niezbędne do realizacji programu
a) Uzyskanie opinii Agencji Oceny Techologii Medycznych i Taryfikacji na temat programu.
b) Uchwalenie programu polityki zdrowotnej przez Radę Gminy Mielnik.
c) Zarezerwowanie środków na realizację programu w budżecie gminy.
d) Wybór realizatora programu.
e) Kwalifikacja grupy dziewcząt wyselekcjonowanej według roczników.
f) Stały nadzór i monitoring przebiegu programu.
Program polityki zdrowotnej finansowany w całości ze środków własnych gminy Mielnik.
W założeniach do programu przyjęto zasadę, że ma on być kontynuacją poprzedniego, zrealizowanego poprzednio - pierwsza edycja programu rozpoczęła się w 2009 roku i trwała do 2014 roku. W tym okresie zaszczepiono 87 dziewczynek urodzonych w latach 1993-2000, stosowano szczepionkę czterowalentną Silgard.
Całkowity koszt realizacji programu w latach 2015-2020 przedstawia tabela poniżej. Planuje się wykonanie szczepień szczepionką czterowalentną Silgard.
Koszt kwalifikacji do szczepienia, koszt podania szczepionek | |||||
VIII. Monitorowanie i ewaluacja programu
Podczas oceny zasadności realizacji programu uwzględnione będą następujące wskaźniki:
a) liczba dziewcząt populacji objętej programem w danym roku kalendarzowym,
b) liczba dziewcząt, które otrzymały 3 dawki szczepionki,
c) liczba dziewcząt, których nie zaszczepiono z powodu przeciwwskazań zdrowotnych,
d) liczba dziewcząt, których rodzice nie wyrazili zgody na szczepienie,
e) liczba spotkań edukacyjnych,
f) stopień osiągnięcia sukcesu określony procentowo jako stosunek liczby zadeklarowanych dziewcząt do liczby zaszczepionych dziewcząt.
Program będzie realizowany przez 6 lat. Początek realizacji programu został przewidziany na I kwartał 2015 roku, a zakończenie w IV kwartale 2020 roku.
1. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).
2. Zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie prowadzenia prac nad opracowaniem i realizacją programów zdrowotnych ( Dz. Urz. MZ z 2010 r. Nr 4 poz. 32).
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 137, poz. 1126).
4. Uchwała Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015.
5. Dane statystyczne dostępne na stronachinternetowych www.onkologia.org.pl oraz www.epid.coi.waw.pl .